Думкі пра верш Ф. Багушэвіча «Бог не роўна дзеле»

Францішак Багушэвіч вельмі востра адчуваў сацыяльную няроўнасць людзей і адстойваў права на годнае жыццё бедных і пакрыўджаных. Рабіў ён гэта ў час адвакацкай практыкі ў Вільні, калі да яго на прыём з’язджаліся сяляне з усёй Беларусі і звечара займалі чаргу. Матыў заступніцтва за просты люд з’яўляецца галоўным і ў яго паэзіі. У вершы «Бог не роўна дзеле» сацыяльная пазіцыя аўтара вельмі выразная і заяўлена ўжо назвай твора: няроўнасць — удзел чалавецтва, дадзены звыш. Далей аўтар яскравымі прыкладамі з жыцця абгрунтоўвае і раскрывае гэтую думку, прычым прыклады аздабляе вобразамі-тропамі, «апранае» ў адметную слоўную вопратку: Адзін ходзіць у саеце, У золаце з плеч да ног, А другому, каб прыкрыцца Хоць анучай, велькі труд; Весь, як рэшата, свіціцца, Адны латы, адзін бруд! Гэты хлеба і не знае, Толькі мяса ды пірог, I сабакам выкідае Усё тое, што не змог. А той хлеб жуе з мякінкай, Хлебча квас ды лебяду, Разам жывець і есць з свінкай, 3 канём разам п’е ваду. Аўтар пачаў верш з апісання адзення — шыкоўнага ў пана і бруднага, у латках і дзюрках — у беднага, жытла — раскошнага ў багацея і дзіравай хаткі, у якой і куры, і свінні, і карова, і людзі, — у бедняка. Затым паказвае, як у мяккім, цёплым вагоне едзе багацей і пехатою з клункам паўзе мужык па зімовай дарозе. Запыняе ўвагу на тым, што багацей есць «толькі мяса ды пірог», а бедны — хлеб з мякінай. Твор апісальны, а значыцца — эпічны, хоць і напісаны вершава най мовай. Паэт праз апісанне, паказ таго, што дзеецца ў рэальным жыцці, завуалявана выказвае свае адносіны да праблемы няроўнасці. Ад прамога выказвання ад свайго імя асабіста паэт ухіляецца. I ў такім «ухіленні» ў першую чаргу заключаецца сіла рэалістычнай паэзіі. Асноўны мастацкі прыём, выкарыстаны Багушэвічам у творы, — супрацьпастаўленне (антанімія): золата з плеч да ног — анучача; хатаў многа — у сцяне дзюры; мяккі цёплы вагон — паўзе, з клункамі па дарозе; мяса ды пірог — квас, лебяда, хлеб з мякінкай, Многія тропы (асабліва параўнанні) аўтарскія, надзвычай трапныя, маюць фальклорную «падпітку»: «увесь, як рэшата, свіціцца», «як кісель, дрыжыць жывот», «высахшы, як анлатак», «цянюсенькі, як той кнот», «ляціць, як віхар гоне». Паэт выяўляе сябе ў вершы тонкім знаўцам народнай мовы, на-‘ родных звычаяў. Ужо загаловак сведчыць пра гэта: «Ног не роўна дзеле» — прымаўка, што бытуе сярод беларусаў з даўніх часоў. А чаго ватыя прастамоўі, выкарыстаныя ў вершы: «тут і грэх», «прэ дух», «паўзе», «на брух», «хлебны квас». Верш напісаны чатырохстопным харэем — адным з самых пашыраных памераў у беларускай і рускай літаратурах XX стагоддзя, які па частотнасці ўжывання ідзе следам за чатырохстопным ямбам. Часцей за ўсё харэй выкарыстоўваўся ў песенным фальклоры. Звярнуўшыся да яго, Багушэвіч як бы паказаў свае прыхільныя адносіны да песеннай творчасці нашага народа. 3 іншых рыс майстэрства можна адзначыць удалае карыстанне паўторамі сэнсава значных слоў, тропаў, што дапамагае паэту выразней акрэсліць сваю гуманістычную пазіцыю. Асабліва выразна гэта відаць у канцы верша, дзе выкарыстаны ажно чатыры параўнанні, што па-рознаму характарызуюць багацея і бедняка: Аднаму дзясяткі-служкі Зарабляюць сотні сот; ; Рукі ў яго, як падушкі, Як кісель, дрыжыць жывот! Другі ж сам, аж на дзясятак Працуючы, лье свой пот, А высахшы, як аплатак, Цянюсенькі, як той кнот.