Вобраз Вітаўта ("Пахвала Вітаўту", "Хроніка Быхаўца", "Песня пра зубра")

Гэта памяць звініць
     Цецівою тугою.
     Беларусь бараніць
     Колькі выпала вою!..
     Вітаўт!
     Сэрца агонь
     У легендах-каралях.
     Вольга Іпатава
     
     Вітаўт — адзін з найвялікшых князёў Беларусь Менавіта пры вялікім князю Вітаўту, які правіў і жыў у 1350—1430 гадах, Беларусь стала найбуйнейшай еўрапейскай дзяржавай. У час яго княжання наша дзяржава мела трывалыя дыпламатычныя адносіны літаральна з усімі заходнееўрапейскімі краінамі, а таксама з Асманскай Турцыяй, Крымскім ханствам і Масковіяй. Пры княжанні Вітаўта Вялікае княства Літоўскае дасягнула найбольшых граніц і вяло адносна незалежную палітыку. Вобраз князя, яго слаўныя справы знайшлі адлюстраванне ў многіх літаратурных помніках гэтага перыяду: «Пахвале Вітаўту», «Хроніцы Быхаўца», «Песні пра зубра» М.Гусоўскага.
     У адным з арыгінальных помнікаў беларускай старажытнай літаратуры «Пахвале вялікаму князю Вітаўту» гучыць усхваляванае лірычнае слова пра вялікага князя. Гэта не звычайнае апавяданне пра пэўныя гістарычныя падзеі, а ўрачыстае ўхваленне велічных вынікаў яго дзяржаўнай дзейнасці. Аўтар «Пахвалы Вітаўту» ўслаўляе князя як мудрага і ўсемагутнага валадара, даносіць да чытача сваё ўяўленне пра яго веліч і славу. «Калі б было магчыма спасцігнуць вышыню неба і глыбіню мора, то можна было б выказаць сілу і храбрасць гэтага слаўнага гаспадара», — красамоўна сцвярджае ён. Аўтар гаворыць пра агромністы палітычны ўплыў Вітаўта ў Еўропе, пра яго вялікі міжнародны аўтарытэт. «...Вялікія князі, вялікія землі, пра якія мы тут пісалі, адны ў вялікай любові жылі з ім, а іншыя моцна служылі яму, слаўнаму гаспадару, пашану вялікую выказвалі і падарункі шматлікія прыносілі яму не толькі кожны год, але і кожны дзень». Усемагутны Вітаўт, сцвярджае аўтар, узводзіў на трон і пазбаўляў улады татарскіх ханаў у грознай Залатой ардзе і фактычна валодаў «усёй рускай зямлёю».
     У «Хроніцы Быхаўца», якая ўяўляе сабой своеасаблівы цыкл аб'яднаных адзінствам тэмы вострасюжэтных апавяданняў, расказваецца пра значныя гістарычныя падзеі перыяду станаўлення Вялікага княства Літоўскага, жыццё і дзейнасць князёў. У гэтым творы таксама паказваецца вобраз князя Вітаўта, расказваецца пра яго каранацыю.
     У «Песні пра зубра» М.Гусоўскага мы зноў жа сустракаемся з асобай князя Вітаўта. Паэт урачыста, спакойна вядзе расказ пра заслугі Вітаўта перад краем і ў той жа час прыводзіць вельмі ўсхваляваныя прыклады ягонай дзейнасці. Княжанне Вітаўта паўстае ў паэме як час гераічных спаборніцтваў, дзе кожны чалавек меў прастору для подзвігаў і сцвярджэння сваёй годнасці.
     
     Доблесць пры ім афіцыйна лічылася першай
     Якасцю воіна, і на вайсковых аглядах
     Ён, як аптэкар на вагах, узважваў, хто лепшы,
     Лепшаму там жа за доблесць і дзякаваў шчодра.
     Ох, не любіў баязліўцаў і пестаў з магнатаў!
     Будзь ты магнатам, але калі дрэйфіш у справе,
     Лёс незайздросны ў такога — пагарда дружыны.
     Строга і крута судзіў, і пры тым — справядліва.
     
     I ўсё ж такі М.Гусоўскі ідэалізаваў Вітаўта ў адносінах да рэлігіі, ведаючы, што князь адносіўся да веры так, як належала палітычнаму дзеячу. Сам асабіста пераходзіў з язычніцтва ў праваслаўе, потым двойчы ў каталіцызм, у залежнасці ад палітычных абставін.
     Вітаўт, паводле паэмы М. Гусоўскага, быў ваяўнічы, уладарны, суровы і просты ў побыце.
     Усе старажытныя аўтары стараліся паказаць у вобразе Вітаўта ідэальнага гаспадара дзяржавы. Вобраз аднаго з вялікіх і паважаных князёў нашай мінуўшчыны знайшоў адбітак і ў творах сучаснай беларускай літаратуры. Нашы сучаснікі лічаць яго выдатнай асобай, славутым суайчыннікам, які абараняў Беларусь і ўславіў яе сярод іншых народаў.