Вобраз народа ў трылогіі Якуба Коласа "На ростанях" (3)

Чытаць, пісаць я не умею,
Не ходзіць гладка мой язык,
Бо толькі вечна ару,сею,
Бо я мужык, дурны мужык.

Я. Колас. Верш "МУЖЫК”

"На мужыка прывыклі пазіраць, як на пчалу або на нейкую машіну, якая павінна усе вырабляць, усім даваць і яшчэ пры гэтым кланяцца і казаць: "Дзякую, што бераце".Вельмі дакладна сказау Я Колас вуснамі Лабонавіча. Да мужык-цемны,.Да мужык- неадукаваны.
Да мужык жыве па-свінску. Але хто у гэтым вінаваты?

Ніхто не жадае зауважываць, што нараду з гэтымі мінусамі мужык маець, то чаго не хапаець панам,- мужнасць, працавітасць, чуласць, дабрата і прыродны розум. У трылогіі «На росстанях»Колас адлюстроўваець жыццё беларускага народа і інтэлігенцыі на пачатку ХХ ст.

Андрз Л прыязджае ў Вёску Цельшына, глухі куток Палесся, працаваць настаунікам.
Ен знаеміцца з палешукамі — людзьмі мудрымі, асцярожнымі і разважлівымі.
Амаль усе сяляне непісьменны. Напрыклад,стараста вескі Цельшына -- Раман Круглы, якому даводзілася разносіць павесткі або лісты, быу вымушаны складваць іх у пэуным парадку, каб запомніць. Палешукі не ведаюць календара і нярэдка збіваюцца з ліку дзен. «За дзень да уводзін прасвятое багародзіцы, свята, якое прыпадае на 21 лістапада,у весцы паустала пытанне, калі святкавць:сення ці заутра? Старая Аугеня прышла да суседкі пазычыць сіта, і убачыла у той усе адзнакі свята.
-што гэта у вас свята?
- а хіба ж не?
-а я ж думала, што заутра
Аугеня кінулася да Нупрэя Бабка.
-Прыйшла у вас спытаць:сення свята ці заутра?
-а пэуна, сення,-адказау Нупрэй

Прауда , Нупрэу голас вялікага аутарытэту наогул не меу, а у пытаннях свята тым болей, бо Бабок нічога не меу проці таго каб святкаваць кожны дзень…Не прайшло і чвэрці гадзіны, як па усей весцы Толькі і гутарылі, што пра свята. Веска падзялілася на 2 станы…І кожны стан меу вельмі моцныя доказы…І усе ж такі веска не прыйшла да згоды. Адны святкавалі сення, другія- заутра. А некаторыя, каб не ашукацца , святкавлі два дні».
З вялікай павагай да народнага вопыту малюе К. вобразы старых палешукоу якіх ен называе жывымі летапісцамі гісторыі. Любуючыся іх фізічнай сілай, пісьменнік захоплена расказвае пра дзеда, які пад настрой кідауся у прысядку, надзеушы на рукі жорнавыя камні.

Колас знаеміць нас і з тымі, хто абірае мужыкоу. Айцец Кірыл вучыць Лаб: «...Гэта быдле..Мужык-гультай, зладзей п`яніца. Толькі і глядзіць, як абадраць цябе…Розгамі Яго трэба сеч».

Хатовіцкі настаўнік Саханюк свой творчы патэнцыял скіраваў у бок набывання грошай.Ен бярэць плату за навучанне дзяцей, за напісанне пісем.

Але ж сумленныя сяляне захавалі веру ў праўду і справядлівасць. Дзед Мікодым падтрымлівае ў цельшынцаў веру ў непераможнасць праўды. Прадстаўніком найбольш свядомай часткі сялян з'яўляецца Аксён Каль. Дванаццаць гадоў Аксён вядзе судовую справу з панам Скірмунтам за сялянскія затокі. Па гэтай прычыне ў воласці яго лічаць чалавекам небяспечным. Герой твора ўпэўнены ў станоўчым вырашэнні справы, але яшчэ не зусім добра разумее шляхі барацьбы і таму, як і большая частка сялян, верыць у добрага цара. пісьменнік паказвае эвалюцыю ў свядомасці сялян, уплыў інтэлігенцыі на рост свядомасці народа.У трэцяй кнізе сяляне вёскі Мікуцічы па сваім жаданні ахоўваюць нелегальны з'езд настаўнікаў. Пазней сяляне не дазваляць прыставу арыштаваць настаўнікаў: «Натоўп сялян і іхні варожы настрой да паліцыі былі прычынаю таго, што прыстаў паспяшаўся змыцца, не закончыўшы вобыску і нікога не арыштаваўшы».