Грамадска-палiтычная i публiстычная дзейнасць К.Калiноўскага. Газета "Мужыцкая праўда" (1)

   У развiццi прагрэс. публiцыст. лiтаратуры пасля рэформенага часу асаблiвая роля належыць К.К. (1838-1864). К.К. быу не толькi мужным рэвалюцыянерам, барацьбiтом, кiраунiком паустання 1863 г. на Беларусi, але i таленавiтым публiцыстам. Выхадзец з шляхецкай сямьi, ен пад уплывам блiзкага знаемства з жыццем простага народа, а таксама пашыраных грамадскiх насторояу з юнацкiх год пранiкся вострай ненавiсцю да сацыяльнага i нацыянальнага прыгнету. Вялiкi уплыу на фармiраванне яго светапогляду аказала вучоба у Пецярбургскiм унiверсiтэце (1856-1860), якi скончыу з атэстатам кадыдата права. У час вучобы пазнаёмiуся з рэвал. лiтаратурай. У 1860 г. вяртаецца на радзiму i уклучаецца у актыуную работу па падрыхтоуцы паустання. З мэтай рэвал. агiтацыi i прапаганды у 1862 г. ен разам са сваiмi сябрамi па барацьбе выдае нелегальную газету "Мужыцкая прауда". Гэта была першая белар. газета. Яна друкавалася як лiстоука-адозва. Выйшла 7 нумароу. Артыкулы, якiя умяшчалiся у газеце, -- яскравы узор рэвалюц. публiцыстыкi. Газета выкрывала царiзм, паказвала антынародную сутнасць яго палiтыкi, грабежнiцкi характар рэформы 1861г. Газета патрабавала знiшчэння самауладства, памешчыцкага землеуладання, перадачы улады у рукi народа, а зямлi тым, хто яе апрацоувае. Адзiны спосаб дабiцца гэтага сялянам -- узняцца на барацьбу. Заклiк да рэвалюц. барацьбы, да актыунага змагання супраць прыгнятальнiкау народа, за яго сацыяльнае i нацыянальнае вызваленне складае асноуны пафас усiх выступленняу Ясокi, гаспадара з-пад Вiльнi. К.К. верыу у сiлу народа. Усiмi сваiмi думкамi ён быу звязаны з народам, змагауся за такi грамадскi лад, дзе б чалавек быу вольным, жыу са сваёй працы. Глыбокая адданасць народу, радзiме, вера у народ яскрава выявiлася у апошнiм перадсмяротным пасланнi К.К. “ Да белар. народа", вядомым пад назвай "Пiсьмо з-пад шабенiцы". Гэта хвалюючы запавет рэвалюцыянера, нязломнага змагара, што да апошняга дыхання заставауся верным свайму абавязку. Трапiушы у рукi царскiх жандарау, ведаючы, што яму не удасца вырвацца з гэтых рук жывым, К.К. завяшчае народу не спыняць барацьбы, змагацца да канца i здабыць сабе волю. Жыцце К.К. абарвалася на шыбенiцы, калi яму было 26 гадоу. Гэта жыцце -- подзвiг у iмя народа. Творы К.К. паглыблялi рэалiстычную традыцыю белар. лiтаратуры, былi узорамi бескампрамiснага выкрыцця сацыяльных супрэчнасцей. Яго творы высокай мастацкай вартасцi, палымянныя маналогi, звароты да народа. Публiцыстычная дзейнасць К.К. мела вялiкi уплыу на развiццё белар. дэмакратычн. лiтаратуры.
   Самой назвай газеты К.К. выяуляе яе народнасць, блiзасць да народна-гутарковых i iншых жанрау лiтаратуры. З рэвалюцыйна-палiтычнай iдэяй "Мужыцкая прауда” сцвяржала наступнае:
   1) зямля належыць народу, чалавек свабодны, калi мае кавалак зямлi;
   2) не народ створаны для урада, а урад -- для народа;
   3) народ павiнен мець свабоду, навучацца на роднай мове.
   "Мужыцкая прауда” пiсалася напярэдаднi паустання i К.К. не абыходзiу нiводнай магчымасцi, каб уцягнуць у паустанне большe. колькасць аднадумцау, у гэтай сувязi ен закрануу i пытанне рэлiгii. У цэлым майстэрства публiцыстычн. выразнасцi, эмацыянальн. уз'яднання, доказнасцi расло ад нумара да нумара.
   У прадсмертным пiсьме К.К. iмкнууся узняць народ на рэвал. барацьбу. У пiсьме выявiлiся i слабыя моманты яго як iдэала сялянскfq дэмакратыii. Яны заключалiся, па-першае, e перааценцы рэвал., магчымасцi сялянства у 60-х гадах, па-другое, у перабольшваннi людзей на рэлiгiйн. свядомасцi, гэта былi тыповыя для дэмакратау 50 гг. перабольшваннi. Без iх не было б самаго К.К., не было б яго гераiзму. К.К. - аутар аднаго толькi верша "Марыська чарнаброва” -- непасрэдны зварот да Марыi Грэчатовiч, дзе да арышту жыу К.К.