Паэма Аркадзя Куляшова "Сцяг Брыгады" (3)

Большасць успамінаў тых, каму дадзена ўбачыць паэтычны феномен Куляшова ў шырокім кантэксце савецкай і нават сусветнай паэзіі, пачынаюць сваё слова пра яго творчасць з аднаго і таго ж факта — паэмы «Сцяг брыгады», што ўбачыла свет у часопісе «Знамя» за 1943 год.

                       Доўгі след палявых каляін
                       Вывеў нас да родных мясцін,
                       Да мясцін, дзе з маленства я рос,
                       Да сяброў,
                       Дубоў,
                       Да сябровак бяроз.
                       Тут навузнік вісеў на сасне, —
                       А чаго
                       Яго
                       Не відно больш мне?
                       Дуб стагодні стаяў на лугу, — 
                       А чаму
                       Яму
                       Добры дзень сказаць не магу?
                       Я пазнаць не магу аніяк
                       Стрэчнай вёскі... Дзе школа? Вятрак?
                       Дзе знаёмыя хаты?.. Адны
                       Сярод поля тырчаць каміны.

«Мы зразумелі тады, — скажа, успамінаючы сябра, балкарскі паэт Кайсын Куліеў, — што беларуская літаратура ўзбагацілася творам высокай паэзіі, а Беларусь набыла сапраўднага, вялікага паэта!»

Падзеі першых дзён вайны засталі А. Куляшова ў Мінску. Адступленне нашых войск, жорсткія налёты фашысцкай авіяцыі, незлічоныя людскія ахвяры на вуліцах палаючага Мінска — усё гэта ўразіла душу паэта нечаканасцю і трагізмам. А. Куляшоў апрануў шынель, каб абараніць Радзіму ад ворага, і прайшоў праз суровыя выпрабаванні. У цяжкіх франтавых умовах 1942 г. паэт напісаў паэму «Сцяг брыгады».

Алесь Рыбка — галоўны герой паэмы — пакідае родны Мінск у трагічны час, вайна прынесла ў яго дом вялікае гора, разбурыла любімы горад, разлучыла з сям'ёй. Адчуваючы сябе сынам Радзімы, часцінкай свайго народа, ён ідзе на суровую і цяжкую бітву з фашызмам, даючы свяшчэнную клятву вярнуцца дамоў толькі з перамогай:

                       Я табе абяцаю і попелам родным клянуся,
                       Што з дарогі ўначы не саб'юся,
                       Вярнуся, вярнуся!..

Алесь Рыбка ні на хвіліну не губляе веры ў сілы народа. Нават у самыя драматычныя моманты свайго франтавога жыцця — развітваючыся з домам, выратоўваючы сцяг брыгады, пераходзячы лінію фронту, у цяжкіх умовах акружэння — герой верыць у перамогу, і гэта вера з'яўляецца для яго надзейным компасам.

                       Я прайду з табой многа дарог,
                       Мой гадзіннік, мой браце,
                       I я ўбачу часы перамог
                       На тваім цыферблаце.

Ён хоча прыйсці дадому «не нікчэмным, слабым жабраком», а пераможцам. Ён верыць у справядлівасць змагання. У героя паэмы высокае пачуццё грамадзянскага абавязку перад народам, сапраўдны гуманізм і нянавісць да ворага, яснае, чыстае сумленне і прыгожая душа. Усё гэта спалучаецца з мужнасцю і чэснасцю. Ён не шкадуе жыцця, выратоўваючы сцяг брыгады, выносіць з поля бою цяжка параненага камісара Заруднага і гэтым самым выконвае высокі воінскі і грамадзянскі абавязак.

Мужнасцю і стойкасцю вызначаецца і камісар Зарудны. У самыя цяжкія моманты бою ён натхняе байцоў брыгады сваёй верай у перамогу. Правобразам камісара паслужыў член Ваеннага савета 11-й арміі брыгадны камісар I. В. Зуеў, з якім А. Куляшоў быў асабіста знаёмы.

Разам з мужнасцю камісара Заруднага і Алеся Рыбкі паэт паказвае паводзіны Мікіты Ворчыка — былога наводчыка гарматы, аднаго з тых, каму пашанцавала застацца жывым. Пад уплывам панічных чутак Ворчык губляе веру ў перамогу, не бачыць сэнсу ў далейшым змаганні, не знаходзіць у сабе дастаткова сіл, каб пераадолець разгубленасць. У выніку ён кідае баявых сяброў, шукаючы «цішыні і спакою» дома. Але не знаходзіць Мікіта сямейнага шчасця: дома ён даведваецца аб трагічнай смерці жонкі Марыны і яе перадсмяротнай запісцы з просьбай адпомсціць ворагу за здзекі і слёзы. Высвятляецца таксама, што Ворчык, пакідаючы сваіх сяброў, забраў ватоўку з зашытым брыгадным сцягам. За здраду Мікіту выносіцца суровы прысуд.

Вобразамі старасты-паслугача Мядзведзкага, хутаранкі Лізаветы А. Куляшоў паказаў маладушных людзей, здраднікаў.

Паэма А. Куляшова «Сцяг брыгады» сцвярджае духоўныя каштоўнасці народа — нянавісць да ворагаў і здраднікаў, вальналюбства, высакародства, працавітасць, чалавечую годнасць. А. Твардоўскі назваў паэму «голасам сэрца, напоўненага болем за родную беларускую зямлю, плачам па ёй і гарачай светлай верай у яе сілы да барацьбы, у яе вызваленне».