Iдэйны змест паэмы Максiма Танка "Люцыян Таполя" Праблема мастака i мастацтва у паэме (1)

Эпоха адраджэння -- час, калi прагрэс. сiлы Заходняй Русi вялi барацьбу супраць польскiх феадалау, каталiцкай царквы за далучэнне да маскоускай дзяржавы, за нацыянальную самабытнасць, за вызваленне ад нацыянальнага уцiску. Гэты час вылучыу шмат невядомых да сягодняшняга дня майстроу i мастакоу.

На прыкладзе паэмы Максiма Танка мы таксама убачым невядомага народнага майстра -- стваральнiка выдатных помнiкау самабытнай культуры -- Люцыяна Тапаля. Таполя -- "адзiн з майстроу вялiкiх".

У паэме М.Танк зрабiу вобраз майстра, якi узнайшоу у сабе сiлы для адзiнаборства с езуiтамi, найбольш рэакц. выразнiкамi палiтыкi феадалiзму.

Сiла i слава Таполя у тым, што ен здолеу па-майстэрску увасобiць жыццёвую фiласофiю народа. Дзеля каго стварыу Тапаля цуды мастацтва? Словамi паэмы:

Ен хацеу пакiнуць пакаленням
След жыцця свайго, Сваiх пакут,
Сказ пра мары, Пра свае iмкненнi...

Праблема мастака i мастацтва у паэме заключаецца у забароне майстра працаваць над сваiмi творамi якiя адлюстроуваюць жыцце народа, яго барацьбу праз вобразы паноу, сялянства, заключаюцца таксама у тым, што Л. Т. выхаван на нацыянальных традыцыях народных умельств i гуманных iдэалах мастацтва эпохi Адраджэння. Л. Т. выкарыстоувау у сваей творчасцi рэлiгiйныя сюжэты i бiблейскiя мiфы, каб уславiць i узвялiчыць народ, скiнуць з п'едэстала нябесных багоу паставiць на iх месца чалавечы розум. Паэт падкрэслiвае, што у бiтве таленту i розуму чалавекака з сiламi рэакцыi перамагае народ, яго светлы розум.

З незапамятных часоу у казках i легендах, былiнах i паданнях жывуць створаныя народам вобразы музыкi, мастака i iншых народных умельцау, што увасобiлi у сабе iдэю велiчнасцi i непяраможнацi нардонага мастацтва. Гэтыя народныя мастакi зауседы выступалi абаронцамi прыгнечаных, сваiмi талентамi служылi справе вызвалення народа ад сацыяльнага уцiску i эксплуатацыi.

У беларускай паэзii у творах Цеткi, Багдановiча, Купалы, Коласа, Бядулi створана нямала вобразау таленавiтых мастакоу з народа, заступнiкау яго iнтарэсау. Есць такi вобраз i у творчасцi М.Танка "Люцыян Таполя" (1946). У паэме М.Танк уваскрашае падзеi далекага мiнулага. Кафлiкт паэмы памiж народным мастаком -- разьбяром i бiскупам Сямашкам тыповы для той пары. Ен адлюстроувае свабодалюбства i нянавiсць народа да свецкiх i духоуных прыгнятальнiкау. Л.Т. увесь свой талент ("пад яго рукамi бы ад чарау нейкiх ажывала нават нежывое") паставiу на службу народу, iмкнууся даць людзям радасць i шчасце. Разам з працоуным людам ен смяяуся з прыгнятальнiкау, сцвярджаючы прыгажосць чалавека-працаунiка, таму пад яго разцом вобразы апосталау, прарокау атрымлiвалiся больш падобныя "да сялян смаргонскiх, да вiлескiх лесарубау, рыбакоу". Для навагодняй батлейкi Л.Т. выразау "постаць прасвятой” -- з дзяучыны Тэклi, да якой дарэмна сватауся калiсьцi". У яе вобразе мастак выявiу духоуную прыгажосць, якая перазыходзiла прыгажосцю усiх багiнь, вядомых людзям. Свайго пана Л. Т. зрабiу Iрадам, якi меу шляхецкi убор i хiтры твар лiсiцы i у руках бiзун, якiм батожыу мужыкоу. Так помсцiу Л.Т. сваiм крыудзiцелям. Бiскуп Сямашка жорстка пакарау мастака-разьбяра: "10 год адбыць пакуты i не брацца за свае майстэрства.“ Шмат гора перажыу за 10 год Л.Т.“

Ад тугi па родным краю, па майстэрству даунiм” i змянiуся так, што сябры не пазналi. Калi бiскуп Сямашка задумау будаваць новую святыню, то, непазнаушы Таполю, даручыу яму будаунiцтва. Увесь свой талент, свае майстэрства укладвау Л.Т. у гэтую святыню, бо "ен хацеу пакiнуць пакаленням след свайго жыцця". З-пад яго разца з'явiуся "пякельны карагод” хiмерау, “што хацелi пагасiць святло у яго сэрцы". I калi Сямашка, пачаушы службу, узняу вочы угору, то на званiцы убачыу фiгуры усiх гэтых пачвар. Так адпомсцiу народны мастак бiскупу за асабiстыя крыуды, за усе пакуты народа. Перамога над Сямашкам -- перамога народнага свабодалюбiвага духа над уцiскам. Праз вобраз мужнага змагара i народнага мастака М.Т. выявiу iдэю пра бяссмерце народнага мастацтва, пра яго ролю у вызваленчай барацьбе супраць нацыянальнага уцiску.