Аналіз паэзіі Ніла Гілевіча

Асноўным зместам сённяшняй паэзіі Н. Гілевіча з'яўляецца лёс беларускай мовы і культуры, духоўная спадчына народа, памяць мінулай вайны. У вершах пра маці пульсуе ўсведамленне свайго сыноўняга абавязку перад самым дарагім чалавекам. У вершах пра сучасную вёску паэт сцвярджае, што спрадвеку вёска была і застаецца захавальніцай маральнай і моўнай чысціні народа. Паэт уздымае голас супраць бездухоўнасці і абыякавага стаўлення да нацыянальнай культуры, выступае за маральную чысціню сучаснікаў. Публіцыстычнасцю, бескампраміснасцю, прамоўніцкай інтанацыяй, медытатыўнасцю характарызуюцца вершы «Трывайма, браты!», «Мэта», «Здарэыне», «Што я думаў...», «Як доўга?».

У вершы «I ўсё-такі дойдзем!..» паэт з упэўненасцю сцвярджае, што беларусы змогуць пазбавіцца пачуцця сваёй другараднасці, прыслухацца адзін да другога, аб'яднацца і дайсці да беларускасці — чалавечнасці і людскасці:

Відаць, пракляцця знак ляжыць
На нас ад роду, і таму
Так цяжка шлях нам церабіць
Да Беларусі!
Равуць вятры, грымяць грамы.
Пыл засціць вочы нам, і ўсё ж,
I ўсё ж мы дойдзем, дойдзем мы
Да Беларусі!..

Праблемы нацыянальнага адраджэння Н. Гілевіч звязвае з роднай мовай, і шматлікія пытанні яе развіцця ніколі не здымаліся з парадку дня паэта. Аб гэтым гавораць вершы «Роднае слова», «Мара Скарыны», «Мова майго народа».

Памяць вайны, якая не адпускае паэта ўсё жыццё, з'яўляецца тэмай вершаў «Ты кажаш, я не ведаю вайны», «Сто вузлоў памяці». Паэт вітае мір:

Застаўшыся з маленства на вайне,
Я аднаго хачу, мая краіна:
Каб гэта скончылася ўсё на мне,
Каб гэта ўсё не стала доляй сына.

П. Гілевіч не здабывае і пра моладзь. У вершы «Парада маладым чытачам» паэт пераканаўча і проста сцвярджае жыццёвыя ісціны: трэба чытаць казкі, бо «навукі мудрай — край там непачаты!» Маладыя павінны зразумець няхітрую жыццёвую праўду, выказаную паэтам, змагацца за сваю будучыню.

Наогул, паэзія Шла Гілевіча нарадзілася з жыцця і адлюстроўвае яго ва ўсёй складанасці і супярэчлівасці. Яна глыбока пранікае ў сутнасць чалавека, паказвае адзінства яго з навакольным светам.

Гаворачы пра творчасць Ніла Гілевіча немагчыма не закрануць яго раман у вершах «Родныя дзеці», які быў выдадзены ў 1985 г. Твор увабраў у сябе многа з вопыту нашага жыцця. Акрамя таго, у ім пастаўлены вельмі сур'ёзныя праблемы: захаванне гістарычнай і культурнай памяці народа, прыроднага асяроддзя, духоўнай спадчыны і, перш за ўсё, роднай мовы, якая вызначае аблічча кожнага народа на зямлі. Аўтар прапануе розныя шляхі іх вырашэн'ня: лірычны роздум, уменне нязлосна пасмяяцца, іранічна выкрыць заганныя з'явы жыцця.

У невялічкім уступе Н. Гілевіч запрашае нас паразважаць пра наша сённяшняе жыццё. Маштабнасць праблем вырашаецца на прыкладзе лёсу Сцяпана Вячоркі і яго сям'і. Праз яго ўзаемаадносіны з раднёй, аднавяскоўцамі, стаўленне да іх звычак і традыцый раскрываецца духоўны свет героя, яго маральна-этычныя каштоўнасці.

Па-эпічнаму нетаропка разгортваюцца падзеі твора. Кожны з чатырнаццаці раздзелаў мае сваю назву, якая змястоўна раскрывав сэнс таго, пра што будзе гаварыцца ў ім. Першыя раздзелы «Прычына», «Згадкі ў дарозе» знаёмяць нас з героем, яго думкамі і ўспамінамі, што нахлынулі ў час паьмдкі ка юбілей маці.

У кожнага члена гэтай сям'і (а іх было пяцёра) — сваё жыццё, праблемы. I, тым не менш, у гэтых добрых, працавітых людзей застаюцца ў пашане агульначалавечыя каштоўнасці: любоў да зямлі і маці, прага да жыцця, павага сямейнікаў ад но да другога, сумленныя адносіны да працы. Гэтых людзей клапоціць пе толькі свае асабістае, але і маштабныя праблемьт: акружаючая экалогія, пралікі ў выхаванні моладзі, бяздушная дзейнасць некаторых людзей, выхаванне пачуццяў.

Найбольш цікавым вобразам з'яўляецца Сцяпан Вячорка — таленавіты ад прыроды чалавек, разумны, не абыякавы да роднай зямлі, за якую «і дзень і ноч гатоў маліцца», і да лёсу людзей, што жывуць на гэтай зямлі. Мы бачым яго як чалавека, што шануе памяць пра тых, хто памёр, знаходзіць пранікнёна-сардэчныя словы для самага дарагога чалавека на зямлі — маці, вобраз якой набывае абагульнены сэнс. I ён ужо бачыць сябе не толькі сынам сваёй маці:

Мы — тройчы дзеці ў вечным крузе:
Мы — дзеці роднае сям'і,
I — дзеці Маці-Беларусі,
I — дзеці Матухны-Зямлі.

У той жа час паэт не ідэалізуе свайго героя. На жаль, Сцяпан не здолеў выявіць да канца сумленнасць у адносінах да каханай Альжбеты. Зразумець характер Вячоркі дапамагае асэнсаванне яго каранёў — асэнсаванне вобраза маці. Чалавек цяжкага лёсу, яна выгадавала дзяцей, вывела ў людзі, кожнаму аддавала цяпло і ласку. I нават у дзень свайго юбілею для яе самае галоўнае — дзеці.

Жыццёвай мудрасцю, чалавечай годнасцю надзелены многія героі — і жартаўнік дзядзька Лёкса, і муж сястры Вінцусь, майстра і вынаходнік, і любімы брат Тамаш — працаўнік, гаспадар.

А вось старэйшы брат Мікіта вылучаецца сваей нікчэмнасцю. Праўда, аўтар змякчае адмоўныя рысы характару героя, апавядаючы пра яго цяжкае дзяцінства. Характар Мікіты можна зразумець праз мову, якая сведчыць пра яго культурны ўзровень і маральнае аблічча.

Наогул, мове ўсяго твора выразная, «гаваркая», багатая.

Разам з цікавымі вобразамі, эмацыянальнай мовай твор прыцягвае нашу ўвагу маштабнасцю пастаўленых праблем: адносіны чалевека да сваёй працы і праблемы ўзаемаадносінаў у навуковым і культурным асяроддзі. Героі разважеюць пре телент сепреўдны і фальшывы, асуджаюць падхалімстве, несумленнасць, прыстасавальніцтва.

Паэт развежае пра адзінстве чалавека і прыроды. Прырода ў творы — разумны пачатак, чалавечая калыска. Перад намі паўстае вобраз чалевека, які забыўся пра абавязкі перад маці-прыродай. I калі ён не адумаецца, то грандыёзны «духоўны Чарнобыль» можа прывесці грамадства да катастрофы.

У творы паўстае вобраз Маці-Беларусі, Маці-Зямлі, жыццё якой павінны зберагчы ўсе людзі — яе дочкі і сыны. У гэтым — галоўнае прызначэнне чалавека на Зямлі, бо абыякавасць да маці, да Радзімы, да сваёй Зямлі вядзе да вялікіх стратаў, сусветнай катастрофы, якую нельга ўжо будзе выправіць. Твор вучыць нас любіць, шанаваць і берагчы сваю зямлю.