Белорусские сочинения
-
Якуб Колас
-
"Голас зямлі" (тэмы і вобразы лірыкі Якуба Коласа перыяду Вялікай Айчыннай вайны)
"Голас зямлі" (тэмы і вобразы лірыкі Якуба Коласа перыяду Вялікай Айчыннай вайны)
Народны паэт Беларусі заўсёды выступаў палымяным песняром дружбы і прагрэсу народаў, непрымірымым ворагам усялякага цемрашальства, хлусні і пропаведзі вайны. У суровы ваенны час, калі наш народ вымушаны быў узняцца на барацьбу супраць фашысцкіх захопнікаў, Якуб Колас услаўляў мужнасць і гераізм савецкіх воінаў і народных мсціўцаў, працаўнікоў тылу, мудра павучаў, што кожны павінен не шкадаваць сіл, каб хутчэй наблізіць перамогу.
Запытай ты сябе, чалавеча:
Што зрабіў для айчыны, ці многа?
I які ўзяў цяжар ты на плечы,
Каб наблізіць наш час перамогі?
Няхай сэрца тваё і сумленне
Знаць не будуць ніколі спакою,
Покі сее смерць і разбурэнне
Чорны вораг крывавай рукою.
Запытай ты сябе, чалавеча...
Творы Якуба Коласа той пары можна ўмоўна падзяліць на публіцыстычныя, у якіх набатным звонам гучалі словы паэта-змагара, і лірычныя, прасякнутыя глыбокім роздумам аб роднай беларускай зямлі, знявечанай і зруйнаванай чужынцамі. Яркім прыкладам можа служыць верш «Голас зямлі».
Сустрэча Новага года ў цяжкіх умовах вайны, нярадасныя весткі з франтоў, з заняволенай чужынцамі роднай зямлі выклікалі ў душы паэта глыбокі сум і горыч, моцна ранілі сэрца. Якуб Колас разам з усім народам перажываў гэтыя пакуты; яны ўяўляліся такімі вялікімі, што ён чуў іх у шуме дуброў і стогне пушчаў, усхліпах рэк і плачы крыніц.
З прачулымі словамі звяртаецца аўтар да беларускага народа і любімага краю, суцяшае тым, што нядоўгі будзе гэты пастылы палон:
О, каб я меў такія рукі,
Зямля, абняў бы я цябе,
Каб сцішыць гора тваё, мукі
I сілу даць у барацьбе.
Вершам Коласа, напісаным у ваенныя гады, уласцівы глыбокі лірызм. Праз лірызм, які складаў важнейшую рысу ўсёй паэзіі перыяду Вялікай Айчыннай вайны, перадавалася любоў чалавека да таго, што разам складае эмацыянальны вобраз радзімы.
У самы цяжкі час адступлення савецкіх войск народны паэт верыў у перамогу над фашызмам, у вызваленне блізкага сэрцу роднага краю. Восенню 1941 года з'явіўся верш «Абаронцам роднай зямлі», прасякнуты гэтай светлай надзеяй:
Байцы-сыны, сябры, браты!
Мы выпаўнім наш доўг святы
I над раскутаю зямлёй
Узыдзем яснаю зарой.
Каб перадаць адчуванне народнай сілы, Колас часта звяртаўся да казачных вобразаў. Родная зямля, родны лес адухаўляюцца, яны становяцца казачнымі волатамі, якія вядуць змаганне з ворагам:
Не, не спіць, не дрэмле
Старажытньі бор:
Ён вартуе землі,
Даўні свой прастор.
Лес
У паэмах «Суд у лесе» (1943) і «Адплата» (1944), напісаных пра партызанскую вайну ў Беларусі, таксама ёсць сацыяльнаабагульненыя вобразы роднай прыроды, якая выступав жывой сілай, удзельнічае ў барацьбе з ворагам:
Мне лес цяпер міл удвая,
Бо родны лес мой краю служыць,
Бо лес мой туліць смелых, дужых,
Сярод якіх душой і я.
Часта прырода ў творах Коласа з'яўляецца ўвасабленнем народнага духу, сімвалам народа. Назва паэмы «Суд у лесе» падкрэслівае не толькі галоўную падзею, апісаную ў творы, — суд над карнікам-немцам. Суд адбываецца ў лесе не выпадкова. Слова «лес» абазначае не толькі месца дзеяння. Эмацыянальны і сэнсавы змест слова «лес» шырэйшы. Гэта — родны край, родны народ. Суд у лесе — гэта суд народа.
Важная асаблівасць многіх твораў перыяду Вялікай Айчыннай вайны, асабліва першых ваенных гадоў, — агульны паказ герояў-воінаў. Пазбаўленыя індывідуальных рысаў, «ачышчаныя» ад малога і нязначнага ў характары, яны былі прадстаўнікамі народа-героя. Усё, што прама не ўзвялічвала вобраз, не гераізавала яго, адкідвалася, заставалася без увагі. Таму і псіхалогія подзвігу, псіхалогія ваеннага жыцця была вельмі агульнай, падобнай у многіх персанажаў. Гэтыя асаблівасці ўласцівы таксама паэмам Коласа «Суд у лесе» і «Адплата». Станоўчыя героі абодвух твораў вельмі падобныя. Яны аднолькава дзейнічаюць і аднолькава думаюць.
Аднак у сваей эвалюцыі літаратура Вялікай Айчыннай вайны ішла да канкрэтнага чалавека, імкнулася паказаць складаны, індывідуальны ўнутраны воблік байца і партызана.
Затое агульнае ўвасабленне ідэі было арганічнае ў сатырычным жанры. Сатыра патрабуе раскрыцця самай агульнай сутнасці з'яў. Колас пісаў у час вайны цікавыя сатырычныя вершы, у якіх злосна высмейваў прэтэнзіі ворагаў на сусветнае панаванне («Нямецкі бінокль», «На восі Рым—Берлін», «На пагнутай восі», «Калымага «Рым—Берлін»).
Вялікі сатырычны эфект мае зніжана-бытавая сялянская лексіка. Смех народнага паэта ў сатырычных вершах — гэта смех беларускага селяніна, чалавека з народа.
За вершы «Салар», «У майскія дні», «Майму другу», «На захад», «Голас зямлі» і іншыя, напісаныя ў час вайны, Якубу Кол асу ў 1945 годзе была прысуджана Дзяржаўная прэмія.
Запытай ты сябе, чалавеча:
Што зрабіў для айчыны, ці многа?
I які ўзяў цяжар ты на плечы,
Каб наблізіць наш час перамогі?
Няхай сэрца тваё і сумленне
Знаць не будуць ніколі спакою,
Покі сее смерць і разбурэнне
Чорны вораг крывавай рукою.
Запытай ты сябе, чалавеча...
Творы Якуба Коласа той пары можна ўмоўна падзяліць на публіцыстычныя, у якіх набатным звонам гучалі словы паэта-змагара, і лірычныя, прасякнутыя глыбокім роздумам аб роднай беларускай зямлі, знявечанай і зруйнаванай чужынцамі. Яркім прыкладам можа служыць верш «Голас зямлі».
Сустрэча Новага года ў цяжкіх умовах вайны, нярадасныя весткі з франтоў, з заняволенай чужынцамі роднай зямлі выклікалі ў душы паэта глыбокі сум і горыч, моцна ранілі сэрца. Якуб Колас разам з усім народам перажываў гэтыя пакуты; яны ўяўляліся такімі вялікімі, што ён чуў іх у шуме дуброў і стогне пушчаў, усхліпах рэк і плачы крыніц.
З прачулымі словамі звяртаецца аўтар да беларускага народа і любімага краю, суцяшае тым, што нядоўгі будзе гэты пастылы палон:
О, каб я меў такія рукі,
Зямля, абняў бы я цябе,
Каб сцішыць гора тваё, мукі
I сілу даць у барацьбе.
Вершам Коласа, напісаным у ваенныя гады, уласцівы глыбокі лірызм. Праз лірызм, які складаў важнейшую рысу ўсёй паэзіі перыяду Вялікай Айчыннай вайны, перадавалася любоў чалавека да таго, што разам складае эмацыянальны вобраз радзімы.
У самы цяжкі час адступлення савецкіх войск народны паэт верыў у перамогу над фашызмам, у вызваленне блізкага сэрцу роднага краю. Восенню 1941 года з'явіўся верш «Абаронцам роднай зямлі», прасякнуты гэтай светлай надзеяй:
Байцы-сыны, сябры, браты!
Мы выпаўнім наш доўг святы
I над раскутаю зямлёй
Узыдзем яснаю зарой.
Каб перадаць адчуванне народнай сілы, Колас часта звяртаўся да казачных вобразаў. Родная зямля, родны лес адухаўляюцца, яны становяцца казачнымі волатамі, якія вядуць змаганне з ворагам:
Не, не спіць, не дрэмле
Старажытньі бор:
Ён вартуе землі,
Даўні свой прастор.
Лес
У паэмах «Суд у лесе» (1943) і «Адплата» (1944), напісаных пра партызанскую вайну ў Беларусі, таксама ёсць сацыяльнаабагульненыя вобразы роднай прыроды, якая выступав жывой сілай, удзельнічае ў барацьбе з ворагам:
Мне лес цяпер міл удвая,
Бо родны лес мой краю служыць,
Бо лес мой туліць смелых, дужых,
Сярод якіх душой і я.
Часта прырода ў творах Коласа з'яўляецца ўвасабленнем народнага духу, сімвалам народа. Назва паэмы «Суд у лесе» падкрэслівае не толькі галоўную падзею, апісаную ў творы, — суд над карнікам-немцам. Суд адбываецца ў лесе не выпадкова. Слова «лес» абазначае не толькі месца дзеяння. Эмацыянальны і сэнсавы змест слова «лес» шырэйшы. Гэта — родны край, родны народ. Суд у лесе — гэта суд народа.
Важная асаблівасць многіх твораў перыяду Вялікай Айчыннай вайны, асабліва першых ваенных гадоў, — агульны паказ герояў-воінаў. Пазбаўленыя індывідуальных рысаў, «ачышчаныя» ад малога і нязначнага ў характары, яны былі прадстаўнікамі народа-героя. Усё, што прама не ўзвялічвала вобраз, не гераізавала яго, адкідвалася, заставалася без увагі. Таму і псіхалогія подзвігу, псіхалогія ваеннага жыцця была вельмі агульнай, падобнай у многіх персанажаў. Гэтыя асаблівасці ўласцівы таксама паэмам Коласа «Суд у лесе» і «Адплата». Станоўчыя героі абодвух твораў вельмі падобныя. Яны аднолькава дзейнічаюць і аднолькава думаюць.
Аднак у сваей эвалюцыі літаратура Вялікай Айчыннай вайны ішла да канкрэтнага чалавека, імкнулася паказаць складаны, індывідуальны ўнутраны воблік байца і партызана.
Затое агульнае ўвасабленне ідэі было арганічнае ў сатырычным жанры. Сатыра патрабуе раскрыцця самай агульнай сутнасці з'яў. Колас пісаў у час вайны цікавыя сатырычныя вершы, у якіх злосна высмейваў прэтэнзіі ворагаў на сусветнае панаванне («Нямецкі бінокль», «На восі Рым—Берлін», «На пагнутай восі», «Калымага «Рым—Берлін»).
Вялікі сатырычны эфект мае зніжана-бытавая сялянская лексіка. Смех народнага паэта ў сатырычных вершах — гэта смех беларускага селяніна, чалавека з народа.
За вершы «Салар», «У майскія дні», «Майму другу», «На захад», «Голас зямлі» і іншыя, напісаныя ў час вайны, Якубу Кол асу ў 1945 годзе была прысуджана Дзяржаўная прэмія.