Тэма паэта i паэзii у творчасцi Янкi Купалы. Дэмакратызм i народнасць яго творчасцi (1)

Кожны вялiкi мастак не можа не думаць пра свае месца у жыццi i барацьбе народа. Многа напiсана творау, у якiх малюецца вобраз паэта. Не раз задумавауся над сваёй творчасцю Я.К. Былi яго думы невяселыя, калi бачыу, як зневажаецца мова яго народа, топчацца яго годнасць. Былi радасныя, калi чуу заклiкi да лепшай долi. Праз усе купалаускiя вершы пра паэта i паэзiю праходзiць матыу: найбольшае шчасце для пясняра -- быць разам з народам, ведаць яго жыцце i знайсцi словы, "каб люд маю песню запеу i па знау, аб чым песня пяе". У адным з раннiх вершау Я.К. заявiу: "Я не паэта, о крый мяне божа!". У словах адчуваецца велiзарная роля i адказнасць, якую бярэ на сябе паэт, гаворачы ад iмя народа.

У вершы "Мая навука” (1919) Я.К. акiдвае позiркам пройдзены народам шлях у рэвалюцыю. Акiдвае i пытацца: чым дапамог ен у яго барацьбе, чым была яго паэзiя -- голасам прауды, люстрам жыцця, цi песняй для аднаго сябе? Верш хвалюе глыбiней думкi, багаццем i хараством мовы. Кожная страфа падцвяржаецца жыццем паэта, якi яртаецца да вытокау сваёй творчасцi, дапамагае асэнсаваць, як яго паэзiя набiрала паступова жыватворчыя сiлы, назапашвала фарбы, гукi ад родных нiу, палявых дарог, блакiтных рэк. Паэт гаварыць, што мудрасць ен чэрпау з жыцця, што ён "навучыуся слоу бларускiх ад мацi i дум беларускiх без школы i кнiг". Паэт не адмауляе нi кнiг, нi школ. Паэт раскрывау, адкуль прыйшлi дзве якасцi, што зрабiлi яго паэзiю сапраудным мастацтвам -- глыбiня зместу i майстэрства. Я.К. паэтызавау у вершах стыхii прыроды. Яны дапамагаюць перадаць непарыунасць яго паэзii з жыццем. У вершы паэт як бы зрабiу агледзiны сваёй паэзii, каб iсцi далей па новай дарозе у новы век.

Працягам размовы пра паэзiю з'явiуся верш "За усiх” (1926). Я.К. перажыу яшчэ раз пройдзены шлях. На шляху было i гора i радасць. Прыгадваючы дарэвалюц. творчасць, ен пiсау, што не раз складау песнi "сярод крыжоу магiл", але гэта песнi мужнасцi, а не адчаю. Народ аддзячыу паэта сваей любоую. Самай высокай узнагародай для яго было жыцце народа без уцiску i прыгнечання.

Вершам "Я не паэта” адкрываецца сборнiк вепшау Я.К. “ Жалейка". Загаловак верша насцярожвае. Няужо Я.К. на самай справе не лiчыць сябе паэтам. Я.К., якi амаль кожным радком сваiм падкрэслiвае, што ён -- пясняр змагання за шчасце i волю народа. Вiдаць тут iншы сэнс. Уважлiва прачытаем другую страфу верша. Гэтыя радкi iранiчныя, у iх -- насмешка над заможнымi панкамi, якiя лiчаць сабе беларусамi i паблажлiва пазiраюць на цёмную вясковую беднату, на яе паэта Янку Купалу. Я.К. нiколi не пiсау вершау "для усiх". Паэт -- грамадзянiн, паэт высокай класавай свядомасцi, ён выразна усведамляу сябе песняром простага люду -- людзей працы. Возьмем яго верш "Я не для вас". Гэтае "О, не", што разам са зваротам "Я е для вас, паны” пачынае кожную страфу i паутараецца у рэфрэне, яшчэ больш падкрэслiвае непрымiрымасць аутара да паноу.

Людское гора адбiрае у паэта спакой, творчасць патрабуе ад яго усiх сiл, усяго жыцця. Не для паноу-прыгнятальнiкау iдзе паэт на творчы шлях, "яны знячулi у сытасцi, iх не разжалiш праудай слова". Для Куплы галоунае паказаць, каму ен прысвяцiу сваю паэзiю. У апошняй страфе -- упэунен, што прыгнечаныя адклiкнуцца на палымянае слова паэта. Купала не аднойчы звяртауся у сваей творчасцi да пытання аб ролi паэта i паэзii у жыццi грамадства. Паэт павiнен служыць радзiме -- сцвярджае ен у вершы "З кутка жаданняу” (1912). Ен успрымаецца як гiмн паэзii, мастацтву. Але цi усякай паэзii, усякаму мастацтву гэты гiмн? Паэт iмкнецца весцi гутарку з целым народам, iмкнецца каб творы яго увабралi у сябе пачуццi i думкi простых людзей, каб яго песня была праудзiвай, яснай як неба, зразумелай народу. Паэт марыць з ёй (песняй) у кожнай хаце быць мiлым госцем.

Паэзiя -- актыуная, дзейная сiла у барацьбе за вызваленне, яна клiча народ "к яснаму сонцу з цьмы з беспрасвецця, к славе з бяслауя", паэт -- змагар за лепшую долю роднага краю, ен гатоу загiнуць у святой барацьбе. Такiм чынам, верш "З кутка жаданняу” -- гiмн дэмакратычнай паэзii, цесна звязанай з жыццем i барацьбой народа. Я.Купала, як i яго паплечнiк Я.Колас, у сваiх поглядах на паэта i паэзiю пераклiкаецца з Пушкiным ("Помнiк", "Прарок"), Лермантавым ("Паэт"), Някрасавым ("Паэт i грамадзянiн"), Багушэвiчам ("Мая дудка"). Але рэвалюцыйная эпоха зрабiла погляды Купалы на мастацтвабольш блiзкiмi да вызваленчай барацьбы народа.

У шчырай паэзii Купалы адлюстроувлiся не толькi глыбокi боль i грамадзянскi смутак паэта з прычыны прыгнечання белар. народа, але i светлыя думы аб яго свабодзе, праудзiвасць, народнасць, шчырасць i прастата -- важнешыя асаблiвасцi вершау Я.Купалы.